نگرانی دولت بریتانیا از ورود شاه ایران. برگی از تاریخ

اسناد محرمانه دولت بریتانیا نشان می دهد که مقامات این کشور به شدت با ورود شاه ایران برای اقامت در این کشور مخالف بود.

روز چهارشنبه، 30 دسامبر (9 دی)، تعدادی از اسناد محرمانه دولت بریتانیا که با گذشت زمان مشمول قانون منع محدودیت دسترسی شده انتشار یافته که بعضی از آنها دیدگاه مقامات ارشد دولت این کشور نسبت به امکان درخواست محمد رضا پهلوی، آخرين شاه ایران، برای اقامت در این کشور را منعکس می کند.
این اسناد نشان می دهد که جیمز کالاهان، که از سال 1976 تا مه 1979، یعنی حدود سه ماه پس از سقوط نظام سلطنتی در ایران نخست وزیر بریتانیا بود، اعتقاد داشت که ورود شاه به بریتانیا این کشور را با مشکلات امنیتی شدیدی مواجه خواهد ساخت.
محمد رضا پهلوی روز 16 ژانویه سال 1979 و همزمان با شدت گرفتن تظاهرات مخالفان، همراه با همسرش از ایران خارج شد بود..
براساس اسناد دولت بریتانیا، یکی از نزدیکان وی در تماس با مقامات بریتانیایی گفته بود که شاه تمایل دارد در خانه ای که در نزدیکی لندن خریداری کرده بود اقامت کند.
این فرد اظهار می داشت که شاه از او خواسته "به طور غیر رسمی" از نظر دولت بریتانیا در مورد امکان اقامت احتمالا دایم در این کشور مطلع شود هر چند مشخص نیست که تصمیم شاه در این زمینه تا چه حد جدی بوده است.
در واکنش نسبت به این سئوال، وزارت امور خارجه بریتانیا با ارسال نامه ای به نخست وزیر اظهار داشت که اقامت شاه در این کشور قطعا اوضاع را پیچیده تر کرده و به روابط بریتانیا با دولت های آتی در ایران لطمه خواهد زد.
با توجه به این توصیه، جیمز کالاهان در یاداشتی به تاریخ 19 فوریه، اعلام کرد که لازم است شاه در شرایط کنونی ترتیبات موقت دیگری برای اقامت خود در نظر بگیرد، که به معنی مخالفت با ورود او به بریتانیا بود.
در ماه مه، با شکست انتخاباتی دولت کارگری، دولت محافظه کار به رهبری مارگارت تاچر زمام امور را در دست گرفت و کوتاه مدتی پس از آن، نخست وزیر جدید با موضوع درخواست احتمالی اقامات شاه در بریتانیا مواجه شد.
براساس مدارک انتشار یافته، خانم تاچر در پاسخ به سئوال وزارت امور خارجه در این زمینه، ضمن ابراز حمایت از شاه، دعوت او برای اقامت در این کشور را منتفی دانست.
در یادادشت ارسالی دفتر نخست وزیر به وزارت امور خارجه آمده است که نخست وزیر صراحتا ابراز تاسف کرده است که دولت امکان فراهم کردن شرایط برای پناهندگی زمامداری را ندارد که، از نظر او، همواره یک دوست استوار برای بریتانیا بوده است.
در مدارک منتشر شده آمده است که همزمان، مقامات بریتانیایی در نظر داشتند با اعزام نماینده ای به باهاما، محل اقامت موقت شاه ایران، او را از تصمیم احتمالی سفر به بریتانیا منصرف کنند.
شاه ایران و همسرش در روز 16 ژانویه سال 1979 (26 دی 1357) و همزمان با اوج گیری تظاهرات مخالفان، تهران را با عنوان "سفر برای معالجه" ترک کردند و عازم مصر شدند.
شاه پس از مصر به مراکش سفر کرد و پس از مدتی اقامت در این کشور، به جزایر باهاما و سپس برای مدتی، به مکزیک رفت.
در اکتبر سال 1979، شاه برای درمان عازم آمریکا شد اما ورود او به ایالات متحده به برگزاری تظاهرات ضد آمریکایی در ایران و سرانجام اشغال سفارت ایالات متحده و گروگانگیری کارمندان سفارت در ماه نوامبر انجامید.

در حالی که بحران گروگانگیری همچنان ادامه داشت، شاه در ماه دسامبر آمریکا را ترک گفت و پس از اقامتی کوتاه در پاناما، به مصر رفت و روزهای پایانی عمر خود را به عنوان میهمان رئیس جمهوری این کشور سپری کرد.
محمد رضا پهلوی روز 27 ژوئیه سال 1980 در سن شصت سالگی در مصر درگذشت و جنازه او، پس از تشییع رسمی دولت مصر، در مسجد الرفاعی قاهره به امانت گذاشته شد.
شاه ایران در وصیت نامه خود خواسته است تا جنازه او در خاک ایران دفن شود.